![]() RAKA - Maidakgipa kattarango totna jakkalaA Chapter by Talen Robert M. SangmaAnga Garo literature-ko
poraiba·e uigipa ma·sigipade ong·paja. Angade
garo subject-koan class 7-onasan poraipa·aigipa ong·paa. Indiba angni uiani aro
ma·siani gita on·titi agan-bolpa·ate se-jote niatpa·na gisiko sikan baksa
namnikbea. Ia kan·dikbee seani sanaba uie-ma·sidapani ong·gen ine anga bebera·a
aro ka·donga. Ia tong·kandike segimin gipin lekkaoniko ba seaoniko
sing·sandigijasa an·tangtang chanchianikosan segimin ong·a. Uni gimin
iano angni seani mitamrangde ong·janaba donga, indake ong·gijanirang
donggenchimode iako porainasegipa sakprakkon comment-o agan-talatbatatna
namnikgipakoan mitelan baksa rimchaksoa.
Angni ia raka-ni gimin seani miksonganide,
da·ororo bang·a official lekkarango raka tota-ni niamrangko
ja·rikbajaengani giminsan ong·aia aro official lekka chappa ka·anirangode
niamrangko ja·rike seode nambegen ine anga A·chik sakprakkon mol·molan baksa
mitelna namnikbea.
Raka-ni gimin: Anga saoba ripengrangni, “Angade raka totna
changja’ ba ‘raka-ko gam·atna sapja” ine aganon gisiktango
indake chanchironga: “Maini gimin raka mingasai?” Gisiktango aganchakatanio indake sokbara: British
aro gipin jatrang mittam A·chik ku·ko ba kattarangko jekai da·ororo-o raka
symbol gnang jakkalgiparangko, gam·atna changjani giminsa indake bimung
minganio ga·akahakon. (They might have exclaimed with laughter or a smile,
even after being repeatedly corrected, for being unable to pronounce properly
those with RAKA words as, "It's HARD to pronounce' ba 'Gam·atna
rakade"). Raka-ra maia aro uni ortoara maia? Raka-ni
ortoara raka ba altue man·ani ong·ja. (Raka means hard or very hard; not
easy). Iani giminsa raka ine agane iani symbol-ko donna
gita gisik taning seng·gipa British-rang ia symbolko (·) donne jakkalba·na
nanggahakon. Himm! Jeba ong·china iade chanchichipatangkosan agandapani ong·aia
indiba raka-ni gimin ma·sianisa nangchongmotani ong·a.
Angni chanchiani gita rakani niamrangara ka·mao
segimin gita ong·genkon: 1. Raka-ko mande
aro song-ni bimungrangode jakkalja. 2.
Raka-ko katta mingsao ge·sasan tota jekai 'Ka·saa' aganani gita
seode ‘ka·sa·a’ dakesa ong·gen; ‘ka·wakpila’ iaba ‘ka·wakpil·a’ aro uandakgipa
kattarango rakako ge·sasan totaia. 3.
Raka-ko je kattarangon katta-ko agannengmitingo, katta mingsankon dongdika ba
salrikpil·a gita tong·tang dake (jekai katta minggni gita chacha) aganna
nanga, uandakgipa agan-golpoaniosan jakkala. Jekai ong·a (ong-a),
na·a (na-a), na·simang (na-simang), ro·a (ro-a),
kan·dika (kan-dika), ra·sroa (ra-sroa),
ga·aka (ga-aka) aro uandakgiparango ku·rangtangko salrika dake gam·atna nanga. 4. Raka-ni symbol-ara ‘ · ’
ba dot ong·a. Symbol-ko A·chik ku·o chin minga.
Uni gimin,
english katta symbol-ni palo chin kattako
jakkalskagen. Ia dotni ( · )
bimungkon bullet operator minga. Ia raka ( ·
) chinkon english-chi interpunct ineba minga. Ia
raka chinnara katta mingsanni jatchio ba on·titi kosak
dakao, biapko ra·a. Jatchio innon, kattani
jatchiarioko miksongja indiba kattani oikorni agre ka·maoba ong·ja jekai full
stop aro agre kosakoba ong·ja jekai single
inverted comma. Full stop ( . ), apostrophe ( ' ) aro gipin
chinrangkode raka dake totna niamo (ba convention-o) jakkalba·jaha. Uni
gimin rakani asol chin manchade bullet
operator ( · ) ong·a.
Indiba facebook ba gipin social mediarango
manderang gipin symbol-rangko jakkalrongenga. FB, whatsapp, sms aro gipin
social media-rango manderangni jakkalani a·selde,
mobile phone-rango raka symbol( · )-ko man·ja aro dongjani
gimin ong·rongbata. Uni gimin ramram agangrikanio social media-rango
jekai (‘ / ’ / . / `/ ˚ / ʺ / ~ / , / ^ / ˇ /
*) aro gipin uandakgipa chinrangko somoi jaruatgija·an seatna altubatani
gimin bang·a manderangan jakkalrongska·enga. Rakana gipin chinrangko ramram
social media-o jakkalanikode beng·gija ra·chaknaba ga·akaia, indiba
porainade man·dikbea. Somoi aro altubatani, ia
minggnio pangchake social media-ode beng·oba ong·grammaigen. Indiba officially jakkalanirango jekai lekka chappa ka·anio (Sastro, ring·ani ki·tap, poraiani ki·tap,
booklet, leaflet, aro uandakgipa; A·chikni daka rikani gimin da·ororo
internet-oba segatanirango) aro news ba koborrangko seanio gipin chinrangko
jakkalaniko champengchong·motna gita kimkro (kim·kro)
ka·ode nambata aro kra·abatgen. A·chik ku·o, ku·rango agannani, jolni
kri agannani bang·bea aro on·titi dingtanggrikanirang bang·a. Jekai anga
kosako seaha: 'kimkro' ba 'kim·kro’, ian jolni kri gam·ata ba
aganna. Literature-o ba jeko dakanioba taridaposa (ba modify ka·aniosa)
nambatroroa aro silroroa. Uni gimin mitam kattarangode (exceptions ba)
ra·chaktelna nangaoan ga·akaia maina A·chik a·song jol gimmikni kattarangkode
da·osa ma·sibatrorobaenga aro giproroba·enga. Jekai English ku·sik-o gipin
jatni kattarangkoba bilsini bilsi ra·dapenga, uandaken Garo literature-oba
jolrikkitni kattarangko; aro raka totanio mitam niamrangko ra·dape aro taridape
jakkalode silrorobegen. Indiba mingsa gisik rakna, raka totanio
ja·ting ja·pang mangsonggipa niamko pe·aniko jakkalchong·motjaosa
nambatbegen. Mitam phone-rangni keyboard-o, jekai
mobile android app-o Google Indic Keyboard (Google
Indic Languages) ingipa·o raka gita dakanggipa chin ge·sa donga. Ia
chinnan, raka chinna bate on·tisa dotmabata. Ua chinnara, (•)
ong·a. Ia (•) chin, gipin chinrangna batede ( ' ,
. * ) krakal·e nika, indiba ian asol raka chinde ong·skaja. Uni gimin an·ching A·chikrangoniba ia mobile
keyboard app-o raka chin bullet operator-ko donchina ba ra·gatchina ku·rang on·aba nangengaha,
maidakode an·ching an·chingni gamchatbegipa raka oikorko name jakkalna man·gen. Exceptions innon mitamrang example gnangsan
angni gisikona nabara. Jekai man·a, gam·a, kal·a, chel·a aro
uandakgiparang man·na, gam·ma, kal·la, chel·la inede ong·skana
amjawa, maina convention-ni (niam ra·gatgimin) namgipako
rakkiangkuna nanga. Uandakgipa kattarangkode jekai man·na-ko man·a ine
convention-ni gita jakkalba·ani bidingo taridapjaoan nambegen aro angni
chanchiani gitade man·a ine jakkaloan kra·eba
nikbata. (Uandakgipa kattarangde ku·rang ba sul gnang talatosa uina
ma·sina altubata). Mitam kattarango jeon vowel minggni
minggittam donga, mongsongbate vowel-oni mingsara ‘U’ ong·a uandakgiparangode
rakako donronggija jakkalba·aha ineba poraigimin lekkarangoniko ma·sina gita
ama. Jekai uia, uina, uiata, etc. Tiktak
atchrak-matchrak gam·a gita seode u·wia, u·wina, u·wiata inesa
ong·na kra·achim. Indiba uarangara jaja·atanikosa do·ga oska·ani ong·bagen.
Dakomangba, da·orode uandakgipa mitam kattarangkode raka gnang
jakkalbatroroba·engaha jeka u·iatna aro u·ienga.
Raka, spelling
apsanno segipa kattarangko, orto ba miksonganiko dingtangata. Ian mingsa
raka-ni gamchatbeani ong·a. An·ching A·chik ku·o, bang·a orto dintanggrikani
kattarangan spelling-o apsangrikanirang donga. Indiba uandakgipa kattarangoni
jaja·aniko champengna man·gipa aro gun gnanggatgipa raka chin
ong·a. Uandakgipa kattarangara: ampang / am·pang, bijak / bi·jak,
bipang / bi·pang, chama / cham·a, chenga / cheng·a, doka / do·ka, gama / gam·a,
henga / heng·a, jatang / ja·tang, jasa / ja·sa, kena / ken·a,
polpola / pol·pola, ringa / ring·a, roa / ro·a, senga / seng·a, sona /
so·na, tua / tu·a aro waring / wa·ring. Hai an·ching officially seanirango asol raka chinko jakkalrimna. Saoba
rang·datatnaba donga: "Bani raka bani nom·a? An·chingni
jakkalenggipade gimikan A·chik oikoran ong·ja". Bebean an·ching
A·chik an·tangni oikor dongjaha, jatni oikorko maidake gima·ataha darangan
aganritingba·anio ma·sia. Indiba rasong gnangbe·e an·ching Roman oikorko
jakkalengaha, aro an·ching jatni katta ku·rangko sena raka chinko man·aha. Ia
raka chinnan gipin jatni sea jotanioni an·chingko dingtangata.
Rakako mandeni aro songni bimungrangode
jakkalrongja. Mandeni bimungo rakako jakkalna champengja indiba jakkalja·o
nambata. Bimungtango rakako jakkalna sikgiparang jakkalna man·a, mamung
champengani dongja aro jakkalangna man·gen indiba dingtang dingtang officially
kam nanganirango neng·nikaniko chagronggen. Jekai: Da·ororo dingtang dingtang
College ba University-rango admission-na Online entrance test-rang
ong·rongengaha. Ia entrance test-rangna gapatanirango, raka totna man·jawa aro
bimungtangko sena neng·nikanirangko chagronggen. Documents baksa bimung apsan
ong·jahaode ja·manno mairangko chagronggen, darangan uia. Uni gimin mandeni
bimungrango rakakode jakkalja·on nambatgen.
Rakako katta mingsa·osan tota aro jakkala. Ian
convention-ni ba niam ra·gatgiminno, katta mingsao ge·sasan tota. Indiba
angni chanchiako parakna sikbea. Je kattarangan katta mingsa·o changgni ba changgittamna salrika
gita, ba tong·tang dake aganna nanga raka ge·gni ba ge·gittamba
jakkalaniko an·tangde namnika. Raka ge·sasan totgenchimode, mitam jolni
kri agangipa kattarang, asol ku·rang aganbewal gimagen. Ian dukni
ong·gen. Jekai: ka·saa - ka·sa·a, ka·wakpila - ka·wakpil·a, na·abain -
na·aba·in, ga·akbaenga - ga·akba·enga, cha·ambaa - cha·amba·a, ja·rikbajaenga -
ja·rikba·ja·enga aro uandakgiparang.
© 2024 Talen Robert M. Sangma |
Stats
41 Views
Added on June 30, 2024 Last Updated on June 30, 2024 Author![]() Talen Robert M. SangmaNorth Tura, Tura, West Garo Hills, Meghalaya, Tura, IndiaAboutLet something inside of you emerge through the sincere effort you make. Currently pursuing a PhD in Chemistry at IISER more..Writing
|