RAKA - Maidakgipa kattarango totna jakkala

RAKA - Maidakgipa kattarango totna jakkala

A Chapter by Talen Robert M. Sangma

Anga Garo literature-ko poraiba·e uigipa ma·sigipade ong·paja. Angade garo subject-koan class 7-onasan poraipa·aigipa ong·paa. Indiba angni uiani aro ma·siani gita on·titi agan-bolpa·ate se-jote niatpa·na gisiko sikan baksa namnikbea. Ia kan·dikbee seani sanaba uie-ma·sidapani ong·gen ine anga bebera·a aro ka·donga. Ia tong·kandike segimin gipin lekkaoniko ba  seaoniko sing·sandigijasa  an·tangtang chanchianikosan segimin ong·a. Uni gimin iano angni seani mitamrangde ong·janaba donga, indake ong·gijanirang donggenchimode iako porainasegipa sakprakkon comment-o agan-talatbatatna namnikgipakoan mitelan baksa rimchaksoa.

 

Angni ia raka-ni gimin seani miksonganide, da·ororo bang·a official lekkarango raka tota-ni niamrangko ja·rikbajaengani giminsan ong·aia aro official lekka chappa ka·anirangode niamrangko ja·rike seode nambegen ine anga A·chik sakprakkon mol·molan baksa mitelna namnikbea.

 

Raka-ni gimin:

Anga saoba ripengrangni, “Angade raka totna changja’ ba ‘raka-ko gam·atna sapja” ine aganon gisiktango indake chanchironga: “Maini gimin raka mingasai?” Gisiktango aganchakatanio indake sokbara: British aro gipin jatrang mittam A·chik ku·ko ba kattarangko jekai da·ororo-o raka symbol gnang jakkalgiparangko, gam·atna changjani giminsa indake bimung minganio ga·akahakon. (They might have exclaimed with laughter or a smile, even after being repeatedly corrected, for being unable to pronounce properly those with RAKA words as, "It's HARD to pronounce' ba 'Gam·atna rakade"). Raka-ra maia aro uni ortoara maia? Raka-ni ortoara raka ba altue man·ani ong·ja. (Raka means hard or very hard; not easy). Iani giminsa raka ine agane iani symbol-ko donna gita gisik taning seng·gipa British-rang ia symbolko (·) donne jakkalba·na nanggahakon. Himm! Jeba ong·china iade chanchichipatangkosan agandapani ong·aia indiba raka-ni gimin ma·sianisa nangchongmotani ong·a.

 

Angni chanchiani gita rakani niamrangara ka·mao segimin gita ong·genkon:

  1.      Raka-ko mande aro song-ni bimungrangode jakkalja.

  2.    Raka-ko katta mingsao ge·sasan tota jekai 'Ka·saa' aganani gita seode ‘ka·sa·a’ dakesa ong·gen; ‘ka·wakpila’ iaba ‘ka·wakpil·a’ aro uandakgipa kattarango rakako ge·sasan totaia.

  3.    Raka-ko je kattarangon katta-ko agannengmitingo, katta mingsankon dongdika ba salrikpil·a gita tong·tang dake (jekai katta minggni gita chacha) aganna nanga, uandakgipa agan-golpoaniosan jakkala. Jekai ong·(ong-a), na·(na-a), na·simang (na-simang), ro·(ro-a), kan·dika (kan-dika), ra·sroa (ra-sroa), ga·aka (ga-aka) aro uandakgiparango ku·rangtangko salrika dake gam·atna nanga.

  4.   Raka-ni symbol-ara ‘ · ’ ba dot ong·a. Symbol-ko A·chik ku·o chin minga. Uni gimin, english katta symbol-ni palo chin kattako jakkalskagen. Ia dotni ( · ) bimungkon bullet operator minga. Ia raka ( · ) chinkon english-chi interpunct ineba minga. Ia raka chinnara katta mingsanni jatchio ba on·titi kosak dakao, biapko ra·a. Jatchio innon, kattani jatchiarioko miksongja indiba kattani oikorni agre ka·maoba ong·ja jekai full stop aro agre kosakoba ong·ja jekai single inverted comma. Full stop ( . ), apostrophe ( ' ) aro gipin chinrangkode raka dake totna niamo (ba convention-o) jakkalba·jaha. Uni gimin rakani asol chin manchade bullet operator ( · ) ong·a.

 

Indiba facebook ba gipin social mediarango manderang gipin symbol-rangko jakkalrongenga. FB, whatsapp, sms aro gipin social media-rango manderangni jakkalani a·selde, mobile phone-rango raka symbol( · )-ko man·ja aro dongjani gimin ong·rongbata. Uni gimin ramram agangrikanio social media-rango jekai (‘ / ’ / . / `/ ˚ / ʺ / ~ / , / ^ / ˇ  / *) aro gipin uandakgipa chinrangko somoi jaruatgija·an seatna altubatani gimin bang·a manderangan jakkalrongska·enga. Rakana gipin chinrangko ramram social media-o jakkalanikode beng·gija ra·chaknaba ga·akaia, indiba porainade man·dikbea. Somoi aro altubatani, ia minggnio pangchake social media-ode beng·oba ong·grammaigen. Indiba officially jakkalanirango jekai lekka chappa ka·anio (Sastro, ring·ani ki·tap, poraiani ki·tap, booklet, leaflet, aro uandakgipa; A·chikni daka rikani gimin da·ororo internet-oba segatanirango) aro news ba koborrangko seanio gipin chinrangko jakkalaniko champengchong·motna gita kimkro (kim·kro) ka·ode nambata aro kra·abatgen.

A·chik ku·o, ku·rango agannani, jolni kri agannani bang·bea aro on·titi dingtanggrikanirang bang·a. Jekai anga kosako seaha:  'kimkro' ba 'kim·kro’, ian jolni kri gam·ata ba aganna. Literature-o ba jeko dakanioba taridaposa (ba modify ka·aniosa) nambatroroa aro silroroa. Uni gimin mitam kattarangode (exceptions ba) ra·chaktelna nangaoan ga·akaia maina A·chik a·song jol gimmikni kattarangkode da·osa ma·sibatrorobaenga aro giproroba·enga. Jekai English ku·sik-o gipin jatni kattarangkoba bilsini bilsi ra·dapenga, uandaken Garo literature-oba jolrikkitni kattarangko; aro raka totanio mitam niamrangko ra·dape aro taridape jakkalode silrorobegen. Indiba mingsa gisik rakna, raka totanio ja·ting ja·pang mangsonggipa niamko pe·aniko jakkalchong·motjaosa nambatbegen. 

Mitam phone-rangni keyboard-o, jekai mobile android app-o Google Indic Keyboard (Google Indic Languages) ingipa·o raka gita dakanggipa chin ge·sa donga. Ia chinnan, raka chinna bate on·tisa dotmabata. Ua chinnara, (•) ong·a. Ia (•) chin, gipin chinrangna batede ( '   ,   .   * ) krakal·e nika, indiba ian asol raka chinde ong·skaja. Uni gimin an·ching A·chikrangoniba ia mobile keyboard app-o raka chin bullet operator-ko donchina ba ra·gatchina ku·rang on·aba nangengaha, maidakode an·ching an·chingni gamchatbegipa raka oikorko name jakkalna man·gen.

Exceptions innon mitamrang example gnangsan angni gisikona nabara. Jekai man·a, gam·a, kal·a, chel·a aro uandakgiparang man·na, gam·ma, kal·la, chel·la inede ong·skana amjawa, maina convention-ni (niam ra·gatgimin) namgipako rakkiangkuna nanga. Uandakgipa kattarangkode jekai man·na-ko man·a ine convention-ni gita jakkalba·ani bidingo taridapjaoan nambegen aro angni chanchiani gitade man·a ine jakkaloan kra·eba nikbata. (Uandakgipa kattarangde ku·rang  ba sul gnang talatosa uina ma·sina altubata).

Mitam kattarango jeon vowel minggni minggittam donga, mongsongbate vowel-oni mingsara ‘U’ ong·a uandakgiparangode rakako donronggija jakkalba·aha ineba poraigimin lekkarangoniko ma·sina gita ama. Jekai uiauinauiata, etc. Tiktak atchrak-matchrak gam·a gita seode u·wia, u·winau·wiata inesa ong·na kra·achim. Indiba uarangara jaja·atanikosa do·ga oska·ani ong·bagen. Dakomangba, da·orode uandakgipa mitam kattarangkode raka gnang jakkalbatroroba·engaha jeka u·iatna aro u·ienga.

Rakani gamchatani:

Raka, spelling apsanno segipa kattarangko, orto ba miksonganiko dingtangata. Ian mingsa raka-ni gamchatbeani ong·a. An·ching A·chik ku·o, bang·a orto dintanggrikani kattarangan spelling-o apsangrikanirang donga. Indiba uandakgipa kattarangoni jaja·aniko champengna man·gipa aro gun gnanggatgipa raka chin ong·a. Uandakgipa kattarangara: ampang / am·pang, bijak / bi·jak, bipang / bi·pang, chama / cham·a, chenga / cheng·a, doka / do·ka, gama / gam·a, henga / heng·a, jatang / ja·tang,  jasa / ja·sa, kena / ken·a, polpola / pol·pola, ringa / ring·a, roa / ro·a, senga / seng·a, sona / so·na, tua / tu·a aro waring / wa·ring.
Hai an·ching officially seanirango asol raka chinko jakkalrimna. Saoba rang·datatnaba donga: "Bani raka bani nom·a? An·chingni jakkalenggipade gimikan A·chik oikoran ong·ja". Bebean an·ching A·chik an·tangni oikor dongjaha, jatni oikorko maidake gima·ataha darangan aganritingba·anio ma·sia. Indiba rasong gnangbe·e an·ching Roman oikorko jakkalengaha, aro an·ching jatni katta ku·rangko sena raka chinko man·aha. Ia raka chinnan gipin jatni sea jotanioni an·chingko dingtangata.

Raka-ko mande aro songni bimungrangode jakkalja:

Rakako mandeni aro songni bimungrangode jakkalrongja. Mandeni bimungo rakako jakkalna champengja indiba jakkalja·o nambata. Bimungtango rakako jakkalna sikgiparang jakkalna man·a,  mamung champengani dongja aro jakkalangna man·gen indiba dingtang dingtang officially kam nanganirango neng·nikaniko chagronggen. Jekai: Da·ororo dingtang dingtang College ba University-rango admission-na Online entrance test-rang ong·rongengaha. Ia entrance test-rangna gapatanirango, raka totna man·jawa aro bimungtangko sena neng·nikanirangko chagronggen. Documents baksa bimung apsan ong·jahaode ja·manno mairangko chagronggen, darangan uia. Uni gimin mandeni bimungrango rakakode jakkalja·on nambatgen.

Raka-ko katta mingsao ge·sasan tota:

Rakako katta mingsa·osan tota aro jakkala. Ian convention-ni ba niam ra·gatgiminno, katta mingsao ge·sasan tota. Indiba angni chanchiako parakna sikbea. Je kattarangan katta mingsa·o changgni ba changgittamna salrika gita, ba tong·tang dake aganna nanga raka ge·gni ba ge·gittamba jakkalaniko an·tangde namnika. Raka ge·sasan totgenchimode, mitam jolni kri agangipa kattarang, asol ku·rang aganbewal gimagen. Ian dukni ong·gen. Jekai: ka·saa - ka·sa·a, ka·wakpila - ka·wakpil·a, na·abain - na·aba·in, ga·akbaenga - ga·akba·enga, cha·ambaa - cha·amba·a, ja·rikbajaenga - ja·rikba·ja·enga aro uandakgiparang.

 



© 2024 Talen Robert M. Sangma


My Review

Would you like to review this Chapter?
Login | Register




Share This
Email
Facebook
Twitter
Request Read Request
Add to Library My Library
Subscribe Subscribe


Stats

41 Views
Added on June 30, 2024
Last Updated on June 30, 2024


Author

Talen Robert M. Sangma
Talen Robert M. Sangma

North Tura, Tura, West Garo Hills, Meghalaya, Tura, India



About
Let something inside of you emerge through the sincere effort you make. Currently pursuing a PhD in Chemistry at IISER more..

Writing