Joltangni ku∙bewalko ripingna (Standard A∙chik version)

Joltangni ku∙bewalko ripingna (Standard A∙chik version)

A Chapter by Talen Robert M. Sangma
"

Ia kan∙dikbea seanio, A∙chik jat jolni kri kattarangko agana. Uarangko gamchate rakkichina aro ripinge agnnangkuchina didia.

"

Joltangni ku∙bewalko ripingna indiba jolgipinni ku∙bewalkoba chonnikskajana aro jakkalangjringna. Da∙on anang dongkua rong∙kuchakba bang∙kua. Gimagimin kattako nemrimna, pindapgimin ku∙tangko kingkilakrimna aro gipugimin ku∙birongko koldorimtainana. Ia a∙bachengani ritingrangko poraichengon, maini bidingo aro maidakgipa miksonganina ripingani ku∙rang nakatenga darangan uiranna-ma∙siranna ine anga ka∙donga aro bebera∙a. Pora-bida skie ra∙aniara nama mangmangkosan skie ra∙ani ong∙ja indiba bikpil-chu∙pil, mikkang-ki∙sang, kosak-ka∙ma aro jakra-jakasi niwilwalenba chanchitaitaienba namako ripinganina, nambregijako taridapanina aro namsranggijako ra∙galanina ja∙ku de∙anisa ong∙a. Bida donganiara p’lak gadangonikon mande ra∙ani aro gamchataniko uie-ma∙sie ra∙anisa ong∙a. An∙ching jatangko ripingna nanga indiba jatgipinkoba gamchatnikna nangska∙a, maina darang jatan bol pangsanni cheksirangsa ong∙a. Cheksi-bipekrang bol bipang ma∙pangoni den∙ritamako man∙on sia, aro sijagenchimoba bijak sisropchenga-rendichenga aro ja∙dil su∙taina neng∙skima. Ia miksonganio an∙ching ning∙tubatkale chanchibewalna nanga.

            An∙ching A∙chik jat-o kotok 12 donga (mitamrang ge 11 ine aganna, ge∙sao jajaani ba ong∙ja ine agannanirangba donga; Ia ge∙sao ning∙tue am∙sandianiko nangkua). Ia jatni kotok 12-ko, katta ku∙bewalo, kam daka bewalo aro songdongram a∙dok-a∙ja biap-jolni krisa kotok dolko baakaha (ine an∙tangde bebera∙a). Ia kotok-ko baakaniara namgninasa, aro ma∙ekgrikanina ong∙chongmotsrangja. Ia kotokni bidingo aro katta ku∙bewalo, mamung saloba baaka-ra∙ronnani aro mikkrem-mikchip mikreng-niani donganiara nikna altubegijagipa bisigraksan ong∙aia. Ia kotok ge 12-ni katta aganbewalko an∙ching ka∙sine ka∙sine ra∙dapgrike aro gamchatnikgrike jakkalba∙aniara, jatni nitobatkalbegipa aro knatobataniona ku∙rang ong∙dapgen. Jekai English ku∙sik-o bilsianti gipin jatni ku∙sikoni kattako ra∙dape bang∙a kattarangan mingsa orto-o donga aro rokkomari bang∙a. (Jekon English-chi agangenchimode, due to adapting and accepting the words of the foreign languages of the world, English language has numerous vocabularies). Iani gimin an∙ching jolantini ku∙bewalko jakkaldimna mikrakbena aro sko dondime chanchina nangenga.

            Darang mandean atchina skang ‘badia song jolo aro maidakgipa nokdango atchigen, uko baseja aro seokja’. Da∙ororo an∙ching bi∙sa-de∙sarangkoba, chadamberangkoba aro dal∙gimin mitam mande gitchamanggipakomangba jolgipinni ku∙bewalko chonnikanirangko nikna aro knana man∙enga. Ia chonnikani bewalko ga∙kimitna-piktilongna krengode nambata. Na∙aba angaba Dakgipa Rugipa Patti-ra∙rongipani skaniosa, je a∙songni, songjinmani aro kona noksikni song jol gittim dringo atchiaha. An∙tangtang darangni namnikbe∙e baseanichi ong∙gijasa, kangalgipao ba choligipao je biap aro dringo atchiaha. P’lak mandean an∙tangari changa sapanio atchia indiba maidakgipa jol aro gadang biapo dal∙roroa uani kri bewalrangko balnapa aro rang∙sita. Uni gimin an∙ching jadagipakoba ma∙sichake ra∙chakenba chonnikna nangja aro uigipa-seng∙gipaba an∙tangko gangbingna nangskaja. Man∙e cha∙gipa sakantian man∙e cha∙gipagandararaode tangkamna amja aro cholikal∙gijagipa mandeko nangkua. Apsan dake, kangalgipaba kangalgipagandarara∙ode tangkamna amja aro cholikal∙gipa mandeko nangkua. Cholikal∙gipa mande dakchakaniko nangesa, an∙tangko dakchakchina kangalkal∙gipako an∙tangni nok-o rakkia, aro noknokgipao dongpagipaba dakchakaniko nangesa cholikal∙gipao dongpa∙a aro uko dakchakska∙a. Choligipa mande chakkolni gamchataniko ning∙tue uigipa, rakkolko mamung saloba chonnikjawa aro kal∙stekjawa. Uni gimin sorkario aro songsalo janggi tanganio an∙ching p’lakan jatgipinko, ma∙malgipinko, dolgipinko, kotokgipinko aro chu∙a-on∙dima gadang gipinko nanggrikani ong∙a. Ia saksa sakgipinko dakchakgrikanina nangskagrikaniko gisikona, be∙enona aro ka∙tongona bitchil satna ge∙na nangchongmota.

            Na∙a A∙we, Dual, Gan∙ching, Chisak, Am∙beng, Matabeng, Matchi, Atong aro je kotok jolo atchiaha, uon katchabo aro ka∙srokbo. Na∙a Bangladesh-o, Tripura-o, Assam-o aro je jol biapoba Garo ong∙e atchiaha joltangni ku∙tangon ka∙dingsmitbo. Na∙a Assam-o, Karbi Anglong-o, Balat-o, Shillong-o, Dimapur-o, Refugee ong∙eba aro Garo Hills-ni hiri-sima jeon gipin jat baksa apsan dongbrinna nangachim aro Garo jat komibatgipa a∙dok-a∙jarangoba atchiahachim uon katchabo aro rasong chabo. An∙tangni atchiatangni a∙dok-a∙jana dukko man∙gipa mikchi jol∙jolgipara Dakgipako Rugipako mitelpil∙gijaniko mesoka aro jolgipinni ku∙bewalko chonnikgipa mandeba Misi-Saljongko chonnikgipa ong∙skaa. Jolni kri an∙tangtangni ku∙koba an∙ching tangkame tangsime ritime ripingna nangchongmota. Je kattarangan, aro bimungrangkon jolni kri A∙chik ku∙o katta donga, uandakgipa kattarangko an∙ching golpona aro ripingna nangchongmota. Garo ku∙chi agan-golpoanio an∙ching ku∙tango katta donggiparangkode ku∙tang kattako jakkalna nanga. English ba gipin ku∙o golpoa-ka∙dinganio uamangni ku∙ko chu∙gimik jakkaloan knatobata. Simon George aro Jesse James uamangni Comedy (Ka∙dingani) film-o janapani gita, English-chi aganode, English-chi gimikoan srangsrang; A∙chik ku∙chi aganode, A∙chik ku∙chian srangsrang aro je ku∙sikchian ua somoio jakkalengachim ua ku∙sikchi chu∙gimik srangsrang jakkalanian nambata aro me∙subata. Binda-bindi brin-bawe agananikode knatoja aro mesake dongsiksakataniko ra∙baa. Bebean gipin jat bang∙batao brine songdong-a∙chagiparang, bajar-anti re∙anio aro bading-chiwalanio gipin jatni kattarangko bang∙bate jakkalengaha, uan obostani kri ong∙enga. Uni gimin ia obostani kri ku∙tangko gima∙atenganiko an∙ching kana ong∙kamna nangjaengaha aro ia obostako sanna-banna nangengaha. Na∙aba angaba jean A∙chik bang∙batao aro diltugipa songadamrango atchigiparangba, gipin jat bang∙batgipa biapo atchigenchimode an∙chingni jongadaska ku∙tangko name srange man∙gijagipa gitan apsan ong∙genchim. Name nipilatgenchimode, Tura aro gipin Garo bang∙batgipa biapo atchigipa A∙chikrangba ku∙tang katta donggipa kattarangkon ku∙gipinko jakkaltokengaha. Dukko man∙a maina skia-pora donggiparangan ku∙tangko gualenggiparangan a∙wek-chiwekpil∙baengaha. Ia seanio gipin jat ba gipin jolni kattarangko aganabe aro jakkalnabe ine mangsongja indiba A∙chik ku∙tango golpoengode, chu∙gimik ku∙tango jakkalanikosa knatonikbata aro krabata. Iako aganengon an∙ching A∙we ku∙komangmangsan jakkalna nangja, Am∙beng ku∙komangmangsan jakkalna nangja aro Dual ku∙komangmangsan jakkipna nangja. An∙ching chiakongni beng∙blok gita ‘blok-blok blok-blok’ ine biapsanno mikodamdatari dongna nangjaha. An∙ching je jolni A∙chik ku∙koba brine-melie jakkalna aro ripingna nangbaenga. Uni gimin an∙ching jolni kri kattarangko agana man∙ode nambea aro uigijako pe∙skae on∙aniba namskabea. Ma∙sigijako talatgrikanichisa aro uigijaniko skigrikanichisa an∙ching sakprakni uianirang aro seng∙anirang jelroroa. Darang mandean me∙dikni miko channa amja. Apsan dake, darang mandean p’lako u∙ina amja. Uni gimin chonnikgipa mande an∙tangni mikgriko u∙ijaani a∙selsa ong∙a aro uamangko chonnikskajana krenganian nambesranga.

            Garo Hills-ni a∙dok chiga diltugipa kona noksikrangchian, songadam-nokadamchimangba A∙chik ku∙o Bengali, Hindi aro English man∙chape golpoaniko knana brangjawa. Lekka-pora dongsranggijagipaoni ku∙sikonikomangba English kattako rongti-rongta aro rongsrangemangba b’longkatba∙ako knarongna amma. A∙chik ku∙chi tom∙bimongataniko ong∙atengani somoioba aganprakenggipaba (aganenggipaba) agre english-ko man∙chape agangiparang bang∙beenga aro ritimroroenga. English-chiba ong∙srangja aro Garo-chiba ong∙srangja. Bebean english man∙giparangnade, Garo-chi aganengon english man∙chape aganoba ortorangko aro miksonganirangko name talen uirikna man∙a. Indiba English man∙gijagipa knatimenggipanade rittiti-bintata ortorangko rongtale uirikna man∙jaenba miksonganiko chu∙banda ong∙esa ma∙sia. Ia aganprakanio English ba gipin ku∙ko jakkalnabe ine miksongja indiba je kattaan ku∙tango donga, uarangko jakkalon namsrangbata aro gamchatbata. Mitam kattarango Garo ku∙chi mangsonganiko talja aro rongsrangja, indiba gipin ku∙ko jakkalchapengon aganprakgipa sakanti ku∙tangona pe∙skajole agananian gun gnangbata maina uni miksongani ku∙rangantiko knatimsoenggipaprakan uirikna altubata. Ku∙tango dongtelgijagipa kattako, an∙ching A∙chik ku∙ona sroe jakkalna man∙a indiba ku∙tango donggipa kattako an∙ching gope galenba a∙kin cha∙atna nangsrangja. Ia janapanirango ku∙gipinko nidikanio ong∙ja indiba ku∙tangko moila-jabol nangatgija ripinganinasa ong∙a.

            Janapgimin gita mitam jolrango jeon A∙chikrang komibeachim uamang ku∙tangkon gualengaha aro gima∙atangengaha. Gualjagenchimoba obostani kri ku∙tangko jakkalja∙engaha. Uni gimin an∙ching joltangni A∙chik ku∙tangko jakkale ripingchina gita didigrikna aro ka∙dongatgrikna mikrakanirangko nangengaha. Jolgipinni ku∙ko chonnikjana indiba batesa jolni A∙chik ku∙antiko gima∙angenggipa kattarangko kolame-koldoe ripake-su∙srange ma∙kimatna-chongkimatna an∙ching didigrikna. Jolni ku∙bewalna ka∙dingstekjana aro ‘an∙tangba ua jolo atchigenchimode, maidakgipa ku∙bewalo agan-golpogenchim’, iandake chanchiska∙enba studapaniko galsrangenba kimitsrangna. P’lak jolni pora-bida donggipa-donggijagipa A∙chik sakprakrangan sea-jotaniomangmangsan ong∙aigija attam-pring ripeng-baju ganda baksa agangolpoanioba, A∙we kattakosan ga∙subatgipa ine jakkalanichi jolgipinni kattarangde gima∙angengaha. Oe, A∙we kattarang ga∙sua indiba jolgipinni kattarangba apsannen ga∙sua. Je chadambean A∙we kattako jakkalgija joltangni ku∙bewalo agan-golpoode, ua chadambe joltangni mandeskachimangba arongga ba skia man∙gijagipa ine chonnikanirangko chagrongani suakachim aro suakengkua. Uni gimin p’lak jolni ku∙bewalkon, jolni A∙chik ku∙birongkode an∙ching o∙brane-dangbrane rakkina nangchongmota. O∙branja-dangbranjagenchimode til∙tilangenggipa rendiangenggipa jolni gamchatgipa A∙chik kattarang rendie-ran∙krape gima-siangkugen. Joltangni ku∙bewalko sualode-warachakode, A∙chik ku∙oba mingsa ortokon bang∙a apsannanggipa kattachi talatna ma∙talna nambegen aro A∙chikku jelroroe chanangdapgen aro mikkang nitobatbegen.

            Hahaha! Ka∙dingbo, maina ku∙sompopo dakska∙enga. Indiba mingsakoba uie ra∙skana: Ka∙dingani rokkomrang donga. Ia ka∙dingani rokkom-ko anga rokkom chet-ona baakatna namnikbea, uarangara: (i) Ma∙sijae chonnikgija ka∙dingani (ii) Ma∙sie chonnikgija ka∙dingani (iii) Ma∙sijae kusinasan ka∙dingani (iv) Ma∙sie kusinasan ka∙dingani (v) Ma∙sijae chonnike-kal∙steke ka∙dingani (vi) Ma∙sie chonnike-kal∙steke ka∙dingani (vii) Gisikosan ka∙dingenba, ka∙dinggija-chonnikgija bu∙dapani, (viii) Gisikosan ka∙dingenba, ka∙dinggija-chonnike bu∙dapani. Je gitaba jolni ku∙bewalna ka∙dingbo, chonnikgija ka∙dinggipa an∙senga maina ua mande jolgipinni ning∙tuaniko uia. Jolgipinni ku∙bewalna chonnike ka∙dinggipa sakprakan, ku∙sik (ba language-ni) ning∙tuaniko uigijagipa ong∙a. Chonnikgija ka∙dinganian be∙enna-gisikna an∙senganiko ra∙baa, indiba chonnike ka∙dinganiara be∙enna-gisikna sabisi-sakonchiko balbaska∙a. Uni gimin jolgipinni ku∙bewalna ka∙dingna sikode ka∙dingna indiba chonnikgija ka∙dingna. Ka∙dinganio simsakberimtokna.

Ambinode intangode, ritimgitalni soksolgitalni chasongode, rong∙semsemko bisemsemko jing∙jingoba ki∙rokoba, chutaloba basegaloba neng∙batnawa gitchibatnawa. Da∙omitingan altumitingan sa∙ratangko otrokna, nokkratangko ba∙talna, balimtangko chi∙rongatna. Sa∙rao ammo mi rammako do∙ni wakni miko cha∙ako, do∙rikna-wakrikna namgekmiting. Ja∙manode ja∙wilode an∙chingni mikode bon∙tilonge-bon∙chichote cha∙emingna katnawa. Chon∙jaoba a∙nemate an∙cheng rong∙sem chigadamate donnawa. Jolni ku∙biwalba A∙chik jatni krong, ia krongko a∙kin wega∙aoniko jong∙mot cha∙aoniko champengna wal∙mikna-su∙mikna nangnawa.  Uni gimin hai p’lak jolni A∙chik ripengskarang joltangni ku∙biwalko krat cha∙gijaan, a∙sal on∙e bera kae chi rudape tangcha∙ataina aro damboltaiatna ku∙cholsan ja∙ku de∙rimna.

[In making lines]

Asol English: Please stand straight.

Bringimin Garo: Please, straight chadengbo (ba ka∙sapae straight chadengbo)

Asol Garo: Ka∙sapae sida chadengbo (ba ‘ka∙sapae sronge chadengbo’)

[In manner of standing]

Asol English: Please stand straight.

Bringimin Garo: Ka∙sapae straight chadengbo.

Asol Garo: Ka∙sapae srongkra∙e chadengbo. (‘Ka∙sapae sida chadengbo’, iade ong∙breja)

(Sida/sronge aro Srongkra kattani ortoara apsananga indiba apsanja)

 

(Ia kan∙dikgipa seanio standardized Achik kattachi seaha indiba mitam kattarangkode mangsongmanchaean Am∙beng ku∙biwalko ra∙chapeba seaha).

Joltangni ku∙biwalko hai ripingtokna.



© 2024 Talen Robert M. Sangma


My Review

Would you like to review this Chapter?
Login | Register




Share This
Email
Facebook
Twitter
Request Read Request
Add to Library My Library
Subscribe Subscribe


Stats

77 Views
Added on June 30, 2024
Last Updated on June 30, 2024


Author

Talen Robert M. Sangma
Talen Robert M. Sangma

North Tura, Tura, West Garo Hills, Meghalaya, Tura, India



About
Let something inside of you emerge through the sincere effort you make. Currently pursuing a PhD in Chemistry at IISER more..

Writing