![]() Joltangni ku∙bewalko ripingna (Standard A∙chik version)A Chapter by Talen Robert M. Sangma![]() Ia kan∙dikbea seanio, A∙chik jat jolni kri kattarangko agana. Uarangko gamchate rakkichina aro ripinge agnnangkuchina didia.![]() Joltangni
ku∙bewalko ripingna indiba jolgipinni ku∙bewalkoba chonnikskajana aro jakkalangjringna. Da∙on anang
dongkua rong∙kuchakba bang∙kua. Gimagimin kattako nemrimna, pindapgimin
ku∙tangko kingkilakrimna aro gipugimin ku∙birongko koldorimtainana. Ia
a∙bachengani ritingrangko poraichengon, maini bidingo aro maidakgipa
miksonganina ripingani ku∙rang
nakatenga darangan uiranna-ma∙siranna ine anga ka∙donga aro bebera∙a. Pora-bida skie ra∙aniara nama mangmangkosan
skie ra∙ani ong∙ja indiba bikpil-chu∙pil, mikkang-ki∙sang, kosak-ka∙ma aro
jakra-jakasi niwilwalenba chanchitaitaienba namako ripinganina, nambregijako taridapanina aro
namsranggijako ra∙galanina ja∙ku de∙anisa ong∙a. Bida donganiara p’lak
gadangonikon mande ra∙ani aro gamchataniko uie-ma∙sie ra∙anisa ong∙a. An∙ching
jatangko ripingna nanga indiba jatgipinkoba gamchatnikna nangska∙a, maina
darang jatan bol pangsanni cheksirangsa ong∙a. Cheksi-bipekrang bol bipang ma∙pangoni
den∙ritamako man∙on sia, aro sijagenchimoba bijak sisropchenga-rendichenga aro
ja∙dil su∙taina neng∙skima. Ia miksonganio an∙ching ning∙tubatkale
chanchibewalna nanga. An∙ching A∙chik jat-o kotok 12 donga (mitamrang ge 11 ine aganna, ge∙sao jajaani ba ong∙ja ine agannanirangba donga; Ia ge∙sao ning∙tue am∙sandianiko nangkua). Ia jatni kotok 12-ko, katta ku∙bewalo, kam daka bewalo aro songdongram a∙dok-a∙ja biap-jolni krisa kotok dolko baakaha (ine an∙tangde bebera∙a). Ia kotok-ko baakaniara namgninasa, aro ma∙ekgrikanina ong∙chongmotsrangja. Ia kotokni bidingo aro katta ku∙bewalo, mamung saloba baaka-ra∙ronnani aro mikkrem-mikchip mikreng-niani donganiara nikna altubegijagipa bisigraksan ong∙aia. Ia kotok ge 12-ni katta aganbewalko an∙ching ka∙sine ka∙sine ra∙dapgrike aro gamchatnikgrike jakkalba∙aniara, jatni nitobatkalbegipa aro knatobataniona ku∙rang ong∙dapgen. Jekai English ku∙sik-o bilsianti gipin jatni ku∙sikoni kattako ra∙dape bang∙a kattarangan mingsa orto-o donga aro rokkomari bang∙a. (Jekon English-chi agangenchimode, due to adapting and accepting the words of the foreign languages of the world, English language has numerous vocabularies). Iani gimin an∙ching jolantini ku∙bewalko jakkaldimna mikrakbena aro sko dondime chanchina nangenga. Darang
mandean atchina skang ‘badia song jolo
aro maidakgipa nokdango atchigen, uko baseja aro seokja’. Da∙ororo an∙ching
bi∙sa-de∙sarangkoba, chadamberangkoba aro dal∙gimin mitam mande gitchamanggipakomangba
jolgipinni ku∙bewalko chonnikanirangko
nikna aro knana man∙enga. Ia chonnikani bewalko
ga∙kimitna-piktilongna krengode nambata. Na∙aba angaba Dakgipa Rugipa Patti-ra∙rongipani skaniosa, je a∙songni,
songjinmani aro kona noksikni song jol gittim dringo atchiaha. An∙tangtang
darangni namnikbe∙e baseanichi ong∙gijasa, kangalgipao ba choligipao je biap
aro dringo atchiaha. P’lak mandean an∙tangari changa sapanio atchia indiba
maidakgipa jol aro gadang biapo dal∙roroa uani kri bewalrangko balnapa aro
rang∙sita. Uni gimin an∙ching jadagipakoba ma∙sichake ra∙chakenba chonnikna
nangja aro uigipa-seng∙gipaba an∙tangko gangbingna nangskaja. Man∙e cha∙gipa sakantian man∙e
cha∙gipagandararaode tangkamna amja aro cholikal∙gijagipa mandeko nangkua. Apsan
dake, kangalgipaba
kangalgipagandarara∙ode tangkamna amja aro cholikal∙gipa mandeko nangkua. Cholikal∙gipa
mande dakchakaniko nangesa, an∙tangko
dakchakchina kangalkal∙gipako
an∙tangni nok-o rakkia, aro noknokgipao dongpagipaba dakchakaniko nangesa cholikal∙gipao dongpa∙a aro uko dakchakska∙a. Choligipa
mande chakkolni gamchataniko ning∙tue
uigipa, rakkolko mamung saloba chonnikjawa aro kal∙stekjawa. Uni gimin sorkario
aro songsalo janggi tanganio an∙ching p’lakan jatgipinko, ma∙malgipinko, dolgipinko,
kotokgipinko aro chu∙a-on∙dima gadang gipinko nanggrikani ong∙a. Ia saksa sakgipinko dakchakgrikanina
nangskagrikaniko gisikona, be∙enona aro ka∙tongona bitchil satna ge∙na nangchongmota. Na∙a
A∙we, Dual, Gan∙ching, Chisak, Am∙beng, Matabeng, Matchi, Atong aro je kotok
jolo atchiaha, uon katchabo aro ka∙srokbo. Na∙a Bangladesh-o, Tripura-o, Assam-o
aro je jol biapoba Garo ong∙e atchiaha joltangni ku∙tangon ka∙dingsmitbo. Na∙a
Assam-o, Karbi Anglong-o, Balat-o, Shillong-o, Dimapur-o, Refugee ong∙eba aro Garo
Hills-ni hiri-sima jeon gipin jat baksa apsan dongbrinna nangachim aro Garo jat
komibatgipa a∙dok-a∙jarangoba atchiahachim uon katchabo aro rasong chabo. An∙tangni
atchiatangni a∙dok-a∙jana dukko man∙gipa mikchi jol∙jolgipara Dakgipako Rugipako mitelpil∙gijaniko mesoka aro jolgipinni ku∙bewalko
chonnikgipa mandeba Misi-Saljongko chonnikgipa
ong∙skaa. Jolni kri an∙tangtangni ku∙koba an∙ching tangkame tangsime ritime
ripingna nangchongmota. Je kattarangan, aro bimungrangkon jolni kri A∙chik ku∙o
katta donga, uandakgipa kattarangko an∙ching golpona aro ripingna nangchongmota.
Garo ku∙chi agan-golpoanio an∙ching ku∙tango
katta donggiparangkode ku∙tang kattako jakkalna nanga. English ba gipin ku∙o
golpoa-ka∙dinganio uamangni ku∙ko chu∙gimik jakkaloan knatobata. Simon George aro Jesse James uamangni Comedy (Ka∙dingani)
film-o janapani gita, English-chi
aganode, English-chi gimikoan
srangsrang; A∙chik ku∙chi aganode, A∙chik ku∙chian srangsrang aro je
ku∙sikchian ua somoio jakkalengachim ua ku∙sikchi chu∙gimik srangsrang jakkalanian
nambata aro me∙subata. Binda-bindi brin-bawe agananikode knatoja aro mesake dongsiksakataniko
ra∙baa. Bebean gipin jat bang∙batao brine songdong-a∙chagiparang, bajar-anti
re∙anio aro bading-chiwalanio gipin jatni kattarangko bang∙bate jakkalengaha,
uan obostani kri ong∙enga. Uni gimin ia obostani
kri ku∙tangko gima∙atenganiko an∙ching kana ong∙kamna nangjaengaha aro ia obostako sanna-banna nangengaha. Na∙aba
angaba jean A∙chik bang∙batao aro diltugipa songadamrango atchigiparangba,
gipin jat bang∙batgipa biapo atchigenchimode an∙chingni jongadaska ku∙tangko
name srange man∙gijagipa gitan apsan ong∙genchim. Name nipilatgenchimode, Tura
aro gipin Garo bang∙batgipa biapo atchigipa A∙chikrangba ku∙tang katta donggipa
kattarangkon ku∙gipinko jakkaltokengaha. Dukko man∙a maina skia-pora
donggiparangan ku∙tangko gualenggiparangan a∙wek-chiwekpil∙baengaha. Ia seanio
gipin jat ba gipin jolni kattarangko aganabe aro jakkalnabe ine mangsongja
indiba A∙chik ku∙tango golpoengode, chu∙gimik ku∙tango jakkalanikosa
knatonikbata aro krabata. Iako aganengon an∙ching
A∙we ku∙komangmangsan jakkalna nangja, Am∙beng ku∙komangmangsan jakkalna nangja
aro Dual ku∙komangmangsan jakkipna nangja. An∙ching chiakongni beng∙blok gita ‘blok-blok
blok-blok’ ine biapsanno mikodamdatari dongna nangjaha. An∙ching je jolni
A∙chik ku∙koba brine-melie jakkalna aro ripingna nangbaenga. Uni gimin an∙ching
jolni kri kattarangko agana man∙ode nambea aro uigijako pe∙skae on∙aniba
namskabea. Ma∙sigijako talatgrikanichisa aro uigijaniko skigrikanichisa
an∙ching sakprakni uianirang aro seng∙anirang jelroroa. Darang mandean me∙dikni miko channa amja. Apsan dake, darang mandean p’lako u∙ina amja. Uni gimin
chonnikgipa mande an∙tangni mikgriko u∙ijaani a∙selsa ong∙a aro uamangko chonnikskajana
krenganian nambesranga. Garo Hills-ni
a∙dok chiga diltugipa kona noksikrangchian, songadam-nokadamchimangba A∙chik
ku∙o Bengali, Hindi aro English man∙chape golpoaniko knana brangjawa.
Lekka-pora dongsranggijagipaoni ku∙sikonikomangba English kattako rongti-rongta
aro rongsrangemangba b’longkatba∙ako knarongna amma. A∙chik ku∙chi
tom∙bimongataniko ong∙atengani somoioba aganprakenggipaba (aganenggipaba) agre
english-ko man∙chape agangiparang bang∙beenga aro ritimroroenga. English-chiba
ong∙srangja aro Garo-chiba ong∙srangja. Bebean english man∙giparangnade, Garo-chi
aganengon english man∙chape aganoba ortorangko aro miksonganirangko name talen
uirikna man∙a. Indiba English man∙gijagipa knatimenggipanade rittiti-bintata ortorangko rongtale
uirikna man∙jaenba miksonganiko chu∙banda ong∙esa ma∙sia. Ia aganprakanio English
ba gipin ku∙ko jakkalnabe ine miksongja indiba je kattaan ku∙tango donga,
uarangko jakkalon namsrangbata aro gamchatbata. Mitam kattarango Garo
ku∙chi mangsonganiko talja aro rongsrangja, indiba gipin ku∙ko jakkalchapengon
aganprakgipa sakanti ku∙tangona
pe∙skajole agananian gun gnangbata maina uni miksongani ku∙rangantiko
knatimsoenggipaprakan uirikna altubata. Ku∙tango dongtelgijagipa kattako,
an∙ching A∙chik ku∙ona sroe jakkalna man∙a indiba ku∙tango donggipa kattako
an∙ching gope galenba a∙kin cha∙atna nangsrangja. Ia janapanirango ku∙gipinko nidikanio ong∙ja indiba ku∙tangko moila-jabol nangatgija
ripinganinasa ong∙a. Janapgimin gita mitam jolrango jeon A∙chikrang
komibeachim uamang ku∙tangkon gualengaha aro gima∙atangengaha. Gualjagenchimoba
obostani kri ku∙tangko jakkalja∙engaha. Uni gimin an∙ching joltangni A∙chik ku∙tangko jakkale ripingchina gita didigrikna aro ka∙dongatgrikna
mikrakanirangko nangengaha. Jolgipinni ku∙ko chonnikjana indiba batesa jolni
A∙chik ku∙antiko gima∙angenggipa kattarangko kolame-koldoe ripake-su∙srange
ma∙kimatna-chongkimatna an∙ching didigrikna. Jolni ku∙bewalna ka∙dingstekjana
aro ‘an∙tangba ua jolo atchigenchimode,
maidakgipa ku∙bewalo agan-golpogenchim’, iandake chanchiska∙enba studapaniko
galsrangenba kimitsrangna. P’lak jolni pora-bida donggipa-donggijagipa A∙chik
sakprakrangan sea-jotaniomangmangsan ong∙aigija attam-pring ripeng-baju ganda
baksa agangolpoanioba, A∙we kattakosan ga∙subatgipa ine jakkalanichi jolgipinni
kattarangde gima∙angengaha. Oe, A∙we kattarang ga∙sua indiba jolgipinni
kattarangba apsannen ga∙sua. Je chadambean A∙we kattako jakkalgija joltangni
ku∙bewalo agan-golpoode, ua chadambe joltangni
mandeskachimangba a∙rongga ba skia man∙gijagipa ine chonnikanirangko
chagrongani suakachim aro suakengkua. Uni gimin p’lak jolni ku∙bewalkon, jolni A∙chik ku∙birongkode an∙ching o∙brane-dangbrane
rakkina nangchongmota. O∙branja-dangbranjagenchimode til∙tilangenggipa rendiangenggipa
jolni gamchatgipa A∙chik kattarang rendie-ran∙krape
gima-siangkugen. Joltangni ku∙bewalko sualode-warachakode, A∙chik ku∙oba mingsa
ortokon bang∙a apsannanggipa kattachi talatna ma∙talna nambegen aro A∙chikku
jelroroe chanangdapgen aro mikkang nitobatbegen. Hahaha! Ka∙dingbo,
maina ku∙sompopo dakska∙enga. Indiba mingsakoba uie ra∙skana: Ka∙dingani rokkomrang donga. Ia
ka∙dingani rokkom-ko anga rokkom chet-ona baakatna namnikbea, uarangara: (i)
Ma∙sijae chonnikgija ka∙dingani (ii) Ma∙sie chonnikgija ka∙dingani (iii) Ma∙sijae kusinasan ka∙dingani (iv)
Ma∙sie kusinasan ka∙dingani (v) Ma∙sijae chonnike-kal∙steke ka∙dingani (vi)
Ma∙sie chonnike-kal∙steke ka∙dingani (vii) Gisikosan ka∙dingenba, ka∙dinggija-chonnikgija
bu∙dapani, (viii) Gisikosan ka∙dingenba, ka∙dinggija-chonnike bu∙dapani. Je
gitaba jolni ku∙bewalna ka∙dingbo, chonnikgija ka∙dinggipa an∙senga maina ua
mande jolgipinni ning∙tuaniko uia. Jolgipinni ku∙bewalna chonnike ka∙dinggipa
sakprakan, ku∙sik (ba language-ni) ning∙tuaniko uigijagipa ong∙a. Chonnikgija
ka∙dinganian be∙enna-gisikna an∙senganiko ra∙baa, indiba chonnike ka∙dinganiara
be∙enna-gisikna sabisi-sakonchiko balbaska∙a. Uni gimin jolgipinni ku∙bewalna
ka∙dingna sikode ka∙dingna indiba chonnikgija
ka∙dingna. Ka∙dinganio simsakberimtokna. Ambinode intangode, ritimgitalni soksolgitalni chasongode, rong∙semsemko
bisemsemko jing∙jingoba ki∙rokoba, chutaloba basegaloba neng∙batnawa
gitchibatnawa. Da∙omitingan altumitingan sa∙ratangko otrokna, nokkratangko
ba∙talna, balimtangko chi∙rongatna. Sa∙rao ammo mi rammako do∙ni wakni miko
cha∙ako, do∙rikna-wakrikna namgekmiting. Ja∙manode ja∙wilode an∙chingni mikode
bon∙tilonge-bon∙chichote cha∙emingna katnawa. Chon∙jaoba a∙nemate an∙cheng
rong∙sem chigadamate donnawa. Jolni ku∙biwalba A∙chik jatni krong, ia krongko a∙kin
wega∙aoniko jong∙mot cha∙aoniko champengna wal∙mikna-su∙mikna nangnawa. Uni gimin hai p’lak jolni A∙chik
ripengskarang joltangni ku∙biwalko krat cha∙gijaan, a∙sal on∙e bera kae chi
rudape tangcha∙ataina aro damboltaiatna ku∙cholsan ja∙ku de∙rimna. [In making lines] Asol English: Please stand straight. Bringimin Garo: Please, straight chadengbo (ba ka∙sapae straight
chadengbo) Asol Garo: Ka∙sapae sida chadengbo (ba ‘ka∙sapae sronge
chadengbo’) [In manner of standing] Asol English: Please stand straight. Bringimin Garo: Ka∙sapae straight chadengbo. Asol Garo: Ka∙sapae srongkra∙e chadengbo. (‘Ka∙sapae sida chadengbo’, iade ong∙breja) (Sida/sronge aro Srongkra
kattani ortoara apsananga indiba apsanja)
(Ia kan∙dikgipa seanio standardized A∙chik kattachi seaha indiba mitam kattarangkode mangsongmanchaean Am∙beng ku∙biwalko ra∙chapeba seaha). Joltangni ku∙biwalko hai ripingtokna. © 2024 Talen Robert M. Sangma |
Stats
77 Views
Added on June 30, 2024 Last Updated on June 30, 2024 Author![]() Talen Robert M. SangmaNorth Tura, Tura, West Garo Hills, Meghalaya, Tura, IndiaAboutLet something inside of you emerge through the sincere effort you make. Currently pursuing a PhD in Chemistry at IISER more..Writing
|